Relacja z 90 webinaru PAB WIB: „Budowanie rentowności sektora bankowego w Polsce jako determinanta poprawy jego zdolności do finansowania gospodarki”

Otwierając spotkanie dr Krzysztof Kil podkreślił, że raport badawczy jest próbą kompleksowego ujęcia kwestii budowania rentowności sektora bankowego, w taki sposób, aby zbudowany zapas kapitałowy był wykorzystywany do zwiększenia finansowania gospodarki.

W literaturze zidentyfikowano szereg czynników pozytywnie wpływających na rentowność banków. Banki są bardziej rentowne w krajach, w których: mają więcej finansowania depozytowego, jest więcej kredytów hipotecznych o zmiennym oprocentowaniu, system bankowy jest bardziej skoncentrowany, banki są bardziej efektywne kosztowo, otoczenie makroekonomiczne jest korzystne (zarówno wyższy wzrost realny, jak i wyższa inflacja).

Z drugiej  strony, bardzo silnie na rentowność banków rzutują szoki zewnętrzne i wewnętrzne. Jak podkreśliła prof. Ewa Miklaszewska „Jak wynika z badań, wszystkie zyski nadzwyczajne są krótkookresowe, zaś pozycję kosztowe mają charakter strukturalny”.

W obliczu dużej niepewności rynkowej, słuszną strategią jest budowanie wysokich buforów kapitałowych. W ostatnim czasie coraz częściej pojawiają się jednak inicjatywy wprowadzania nowych tymczasowych podatków od zysków nadzwyczajnych banków, co uniemożliwia im odbudowę bazy kapitałowej na gorsze czasy.

Jak podkreśliła prof. E. Miklaszewska, lepszym rozwiązaniem z punktu stabilności sektora byłoby podnoszenie w takiej sytuacji bufora antycyklicznego.

Jakkolwiek głównym celem sektora bankowego jest kredytowanie gospodarki, poziom kredytowania przedsiębiorstw jest w Polsce bardzo niski. Jedną z przyczyn takiej sytuacji jest fakt, że w tym celu wysoki poziom rentowności musi być stabilny przez dłuższy czas – a w Polsce ustabilizowanie ROE i ROA na zadowalającym poziomie to kwestia ostatnich 2-3 lat.

Dodatkowo w 2024 r. praktycznie w całej UE nastąpiło zaostrzenie warunków kredytowania – głównie ze względu na niepewność oraz podwyższoną percepcję ryzyka. To także nie wpłynęło pozytywnie na pobudzanie apetytu przedsiębiorstw na finansowanie zewnętrzne.  

ROA i ROE polskich banków na tle sektorów bankowych UE

Przedstawiając diagnozę obecnej rentowności sektora bankowego w Polsce, dr Radosław Ciukaj wskazał na dwie fazy. W latach 2010 – 19 banki mierzyły się ze stopniowym pogarszaniem się rentowności, po czym od 2021 r. (po pandemicznej przerwie) nastąpiła poprawa ROA i ROE.

W latach 2010-2024, polski sektor charakteryzował się na tle innych krajów UE umiarkowaną rentownością aktywów, osiągając średnią wartość wskaźnika ROA na poziomie 0,84%.

Porównując wskaźnik ROE polskiego sektora bankowego ze średnim wskaźnikiem ROE krajów UE w 2023 r. oraz za 3 kwartały 2024 r., należy zaznaczyć, że jakkolwiek rentowność kapitałów własnych polskiego sektora bankowego wzrasta, to nadal jest istotnie niższa, niż rentowność kapitałów własnych sektorów bankowych Krajów Nadbałtyckich, krajów Europy Środkowej oraz Krajów Skandynawskich.

Rentowność polskich banków na tle pozostałych sektorów gospodarki

W kontekście rentowności sektora kluczowe jest także optymalne zarządzanie relacją kosztów do dochodów – w tym względzie polski sektor dość dobrze optymalizuje ten wskaźnik. W Polsce C/I wynosi średnio 53%, w UE – średnio 56%.

Użytecznych informacji dostarcza porównanie rentowności sektora bankowego do innych sektorów gospodarki krajowej. Jak podkreślił dr R. Ciukaj, na 18 kategorii PKD, średnia wartość wskaźnika ROE polskiego sektora bankowego na poziomie 8,45% szereguje go dopiero na jedenastym miejscu, przy czym różnica w wartości jego wskaźnika z wartością wskaźnika ROE sektora gospodarki, który wykazał jego najwyższą wartość, wynosi aż 8,01 pp. Od 2017 r. nieprzerwanie przedsiębiorstwa niefinansowe działające w Polsce wykazują wyższą rentowność kapitałów własnych, niż banki działające w Polsce.

Jeszcze gorzej wygląda porównanie wskaźnika ROA. W okresie 2010 – 2024 r. polski sektor bankowy charakteryzował się najniższą średnią wartością wskaźnika ROA na poziomie 0,82%. Różnica średniej wartości rentowności aktywów za lata 2010- 2024 między sektorem bankowym a sektorem gospodarki o najwyższym średnim wskaźniku ROA wynosi 6,78 pp.

Wzmacniająco na rentowność sektora bankowego w okresie ostatnich lat działał wzrost stóp procentowych. Osłabiająco zadziałały natomiast znaczne koszty ponoszone przez sektor, w których dominowały koszty odsetek oraz koszty działalności banków, w tym koszty pracownicze. Nie można zapomnieć także o obciążeniach podatkowych i parapodatkowych sektora, które w ostatnich 3 latach przyrosły skokowo.

Kluczowe znaczenie rentowności banków dla finansowania gospodarki

Oceniając poziom kredytowania gospodarki, polski rynek wypada znacząco poniżej unijnej średniej. Jak podkreślił Bartłomiej Balawejder, zarówno kredytowanie przedsiębiorstw, jak i gospodarstw domowych w ujęciu do PKB jest w Polsce blisko dwukrotnie niższe niż wynosi średnia UE za lata 2010 – 2023.

Z drugiej strony, dane o dostępności kredytu dla MSP, mierzone odsetkiem przedsiębiorstw, które uzyskały pełną kwotę wnioskowanego kredytu, wskazują że polskie przedsiębiorstwa mają wciąż stosunkowo dobry dostęp do finansowania — lepszy niż większość przedsiębiorstw w innych krajach UE.  Świadczy to o sprawnie działającym sektorze bankowym, odpowiadającym na potrzeby kredytowe przedsiębiorstw w zakresie pozyskania kapitału.

W pewnym stopniu państwa UE starają się poprawić dostępność kredytów – zwłaszcza w zakresie kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych, jednak tego typu interwencje także niosą za sobą szereg ryzyk.  B. Balawejder wskazał w tym kontekście na takie zagrożenia jak: presja na wzrost cen mieszkań, zaburzenie równowagi rynkowej, niską trwałość i nieprzewidywalność polityki mieszkaniowej czy też ryzyko nieefektywnego wykorzystania środków publicznych.

Konkludując dr K. Kil wskazał, że kluczowe znaczenie ma utrzymanie rentowności sektora bankowego co najmniej na poziomie oczekiwanej przez inwestorów stopy zwrotu z kapitału (wg szacunków NBP jest to około 10%). Zasadne jest także dążenie do utrzymania rentowności sektora bankowego na poziomie zbliżonym do innych sektorów polskiej gospodarki oraz na poziomie zbliżonym do dużych spółek giełdowych działających w Polsce.

Pozwoli to na zapewnienie atrakcyjności inwestycyjnej banków w kontekście wdrażania przez nie regulacji zwiększających presję do pozyskiwania długookresowego finansowania.

Utrzymanie stabilnego poziomu rentowności jest jednocześnie kluczowym czynnikiem umożliwiającym bankom zbudowanie kapitałów na potrzeby kreacji akcji kredytowej oraz finansowania inwestycji w obszarze innowacyjności i bezpieczeństwa technologicznego.

Z uwagi na silne powiązanie wyników z poziomem stóp procentowych NBP oraz zwiększoną w ostatnich latach w Polsce restrykcyjność w obszarze maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu, konieczne jest zwiększenie dywersyfikacji źródeł dochodów polskiego sektora bankowego poza wynik z tytułu odsetek.

Pożądana byłaby także modyfikacja sposobu szacowania podatku bankowego, poprzez zmianę jego modelu z majątkowego na dochodowy (np. zwiększenie poziomu CIT) lub poprzez uwzględnienie impulsów promujących aktywność kredytową banków w szczególności w obszarze kredytowania inwestycji przedsiębiorstw oraz zrównoważonego finansowania (zmiana podstawy na najczęściej stosowany model oparty na pasywach, uwzględniający depozyty gwarantowane).

Pełny zapis webinaru jest możliwy do odtworzenia na stronie www.pabwib.pl